Kosov'da Türkçe Yayınlanan Gazete ve Dergiler-II

 b. Dergiler

1. Bilimsel Dergiler

a. Çevren Dergisi:

Tan Gazetesinin kültür hizmetlerinden biri de Çevren dergisidir. Tan gazetesiyle oluşturulan kültür ve  sanat ortamı, kendi edebi okurunu da olurturmaya başlamıştı. Bu çerçevede, Tan yayınları tarafından Kasım 1973’te Çevren Dergisi yayınlanmaya başlar. Dergi önce Üsküpte basılır, 20. sayısından itibaren ise, Priştine’de basılarak yayın hayatına devam eder.

Çevren dergisi, “Toplum, Bilim, Yazın ve Sanat Dergisi” sloganıyla yayımlanır. İlk sayısından 45. sayısına kadar üç ayda bir, 45. sayısından itibaren ise, iki ayda bir yayımlanır. 75. sayıda derginin  sloganı  “Düşün/Kültür Dergisi” olarak değişir. Bir sonraki sayıda (76. Sayı) ise, “Bilim Kültür Dergisi” sloganıyla kendini tanımlar. Son sayısına kadar bu slogan devam eder. Dergi, 1992 Aralık ayında 92. sayısıyla yayın hayatına son verir. Ancak derginin bazı sayılarının çift olması nedeniyle toplam 82 cilttir. Ayrıca Mayıs 1984’te sayı numarası verilmeden çıkarılan bir de “Özel Sayı” bulunmaktadır.

Derginin ilk yayın yönetmeni (sorumlu yazar) Süreyya Yusuf'tur. Sonra sırasıyla Nimetullah Hafız, Arif Bozacı, Enver Baki ve son olarak da İrfan Morina bu görevi üstlenir. Dergi zengin bir içeriğe sahiptir. Bu nedenle Yayın Kurulu da oldukça zengindir. Yayın Kurulu’nda yer alan yazar kadrosundan bazıları şunlardır: Süreyya Yusuf, Nimetullah Hafız, Enver Baki, Bayram İbrahim, Bedri Selim, Arif Bozacı, Ali Aksoy, Şakir Maksut, Süleyman Brina, Pero Stefanoviç, Enver Nobırda, İrfan Morina, Ercan Kasap, Altay Suroy, Ethem Baymak, Beyto Nobırda, Abdullah Bırvenik, Bedrettin Koro.

Çevren, kitap boyutunda çıkan dergilerdendir. Son sayılara doğru boyutu biraz büyür ama yine de orta boy kitap formatını geçemez. Sayfa sayıları her sayıda değişse de ortalama 100 sayfa civarındadır. Dergi kapağı önceleri düz tek renkte basılır, zamanla ön kapağa fotoğraf, arka kapağa da reklam konulmaya başlanır.

Derginin bazı sayıları “Özel Sayı” niteliğindedir. İlk özel sayısı İstanbulda düzenlenen 1. Uluslararası Türk Folklor Kongresine katılan Yugoslav bilim adamlarının sunumlarını içeren 8. sayı kabül edilebilir. Çevren Dergisinin ilk yazı işleri müdürü Süreyya Yusuf’un ölümünün anısına yapılan 15. sayı, Tito’nun ölümü üzerine Tito’ya ait yazı ve şiirlere ayrılan 26.sayı, Mustafa Kemal Atatürk’ün doğumunun 100. Yılı münasebetiyle Atatürk'e ayrılan 31.sayı ve Tan Yayınevi tarafından düzenlenen “Uluslararası Yunus Emre Sempozyumu” bildirilerinin basıldığı 87-89. sayılar hep özel sayı niteliğindedir.

Çevren, Türk toplumunun ayakta durabilmesini kültürel bakımdan kalkınmasına bağlar. “Çok çabuk gelişip değişen toplumumuzda her ulus, her milliyet, kendi yerini bulmak zorundadır. Buna ayak uydurabilmesi için her topluluğun kültürel kalkınması her halde ve en başta gelen etmenlerdendir.”[1] düşünceyle yola çıkan Çevren dergisi, kendisine bazı amaçlar belirler. Bunlar, Öncelikle Kosova coğrafyasında yazarlar yetiştirmek ve bu yazarlarla Yugoslav yazınından çeviriler yapmak, aynı zamanda Türk yazınından da özgün eserlerle iki toplum arasında köprüler kurmak ve bu tarz etkinliklere destek olmaktır. Ayrıca Türkçenin daha düzgün ve anlaşılır, daha yalın ve temiz bir Türkçe olması için çalışmalar yapmak da önemlidir.[2]

Çevren, muhteva bakımından üç ana başlık altında incelenebilir. Yugoslavya toplumunun genelini ve özellikle Türk toplumunu yakından ilgilendiren gündemdeki konuların derinlemesine işlendiği yazılar. Dil ve edebiyat konularında yazılmış makaleler, şiir, tercüme ve özgün yazılardan oluşan kültür, sanat yazıları. Bu yazılar içerisinde, Kosovadaki yerel ağızların özellikleri, Yugoslavyadaki Türk dilinin sorunları, Türkoloji bilim dalının bazı konuları, Türk dünyası sınırları içinde ün yapmış pek çok ünlü insan ve lider hakkında yapılan çalışmalar ve tanıtıcı yazılar dikkat çeker.

Dergide en çok kullanılan edebi tür, şiirdir. Bu şiirler öncelikle Kosovalı Türk şairlerin kendi yazdığı şiirlerdir. Ayrıca Yugoslav, Türk, Balkan ve dünya şairlerine de yer verilir. 1200’ü aşkın şiir yayınlanmışıtır. Bu şiirler, Kosova ve Türkiye edebiyatlarının birbirlerini daha iyi tanımalarına yardımcı olur [3]  Dil, edebiyat, folklor, mimari, müzik, kültür, sanat, siyaset, toplum ve tarih konularıyla ilgili çok sayıda makale bulunur. Ayrıca hikaye, deneme, hatıra, röportaj, tenkit, tanıtım, haber, bildiri, bibliyografya türlerinde zengin içerikli yazılar ile Kosova Türk halk edebiyatının tekerleme, mani, türkü, masal, efsane, deyim ve atasözlerine ait zengin bir malzeme bulunur.

Bu bakımdan Çevren dergisi çok zengin bir içeriğe ve yazar kadrosuna sahiptir. Sayfalarını tüm Balkan ülkeleri ve Türkiyeye açan dergi, bünyesinde 700’ün üzerinde farklı ismi ve eserlerini barındırır. [4]

Derginin en önemli yanı, yayınlarıyla Kosova Türk Edebiyatının oluşmasındaki büyük katkısıdır. Çevren dergisi, Kosovada yer alan Türk edebiyatını, Yugoslavya içindeki diğer milletlere, Türkiye ve dünya ülkelerine duyurur. Bunlar arasında köprü görevi yapar. Türkiye edebiyat çevrelerince 1970’lere kadar bilinmeyen bir alan olan Kosova Türk Edebiyatı, Çevren dergisinin katkılarıyla, Türkiye’de bilinir ve değer gören bir edebiyat haline dönüşür.

b. Bal-tam Türklük Bilgisi Dergisi:

Bağımsızlıktan sonra Kosova’da Türk basını ekonomik sorunlar yüzünden çeşitli sıkıntılarla karşılaşır. Ancak çeşitli dernek ve şahıslara ait yayınlar ayakta kalabilir. Bunlar da çeşitli kurum ve kuruluşların yardım ve deteklerine muhtaçtır.

Bu çerçevede, 2000 yılının mart ayında, Prizren'de, Priştine Üniversitesi Filoloji Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı öğretim üyelerinden Prof. Dr. Tacida Hafız ve eşi Nimetullah Hafız tarafından Balkan Türkoloji Araştırmaları Merkezi kurulur. Kısa adı BAL-TAM olan merkezin amacı, Balkanlar ve Türk dünyasındaki Türkoloji sahasına giren konularda bilimsel araştırmalar yapmak, uluslararası Türkoloji sempozyumları düzenlemek ve alanla ilgili yayıncılık yapmaktır.

Tan Gazetesinin kapanmasıyla Kosova Türk edebiyatı çevrelerinin ürünlerini yayınlayacakları tek dergi olan Çevren de kapanır. Bu sebeple Hafız ailesinin amacı, Baltam Merkezi’ni kurup Çevren Dergisi’ni devam ettirmektir.

Bal-tam Dergisi, Tarih, Dil, Edebiyat, Halk Bilimi, Eğitim, Yazın, Derleme-Tarama, Olaylar-Yayınlar gibi bölümlerden oluşmaktadır. Her sayıda yaklaşık 30 makale bulunur. Başta Türkoloji olmak üzere diğer yardımcı disiplinlerin tüm alanlarında yapılmış çalışmalara yer verilir. Önemli Türkologların portrelerine ve bibliyografyalarına yer verilir.

Avrupa’nın tek Türkoloji bilimi dergisi ünvanına sahip olan bu derginin yayın dili Türkçedir. Ancak bilhassa Türkolojiyle ilgili başka dillerde yapılmış inceleme ve araştırmalara da sayfalarını açar. İngilizce, Rusça, Almanca ve Fransızca gibi dünya dillerinde yazılmış bilimsel makaleler, Türkçe geniş özetiyle birlikte yer verilir.[5] Derginin, Bulgaristan, Kazakistan, Bosna-Hersek, Arnavutluk, Makedonya, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Türkiye, Moldova, Sırbistan, Hırvatistan, Romanya, Özbekistan, Yunanistan, Rusya ülkelerinde Yurt Dışı Temsilcilikleri bulunmaktadır.

Dergide dünyanın dört bir tarfından yazı gönderen çok geniş bir yazar kadrosu bulunur. Bu yazarlar arasında; Kosova’dan,  Bedrettin Koro, Nuran Malta, Taner Güçlütürk, Nimetullah Hafız, Tacida Hafız, Selim Selimi, Mediha Yarımhoroz, Enis Kervan, Daver Krasniç, Agim Rifat Yeşeren; Türkiye’den, Ahmet B. Ercilasun, Şükrü Haluk Akalın, Halil İnalcık, Talat Halman, İskender Pala, Necip Hablemitoğlu, Nail Tan, İsmail Parlatır, Hamza Zülfikar, Mehmet Aydın, Zeynep Korkmaz, Cem Topsakal, Tuncer Gülensoy, Baybars Gülensoy, Bünyamin Çağlayan gibi isimler sayılabilir. Ayrıca, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan, Tataristan, Özbekistan, Almanya, Fransa, Hollanda, Belçika, Avusturya, Rusya, Çin, Japonya ve Kore gibi ülkelerindeki değerli Türkolog ve araştırmacıların yazılarına da yer verildiğini görmek mümkündür. Baltam Türklük Bilgisi, 17. ve halen yayınlanan son sayısı itibarıyla Kosova’dan 27, Balkanlardan 164, Türk Dünyasından 52 müellifin daha çok Türkoloji Bilimi alanındaki 243 araştırma, inceleme, bilimsel sonuçlar, derleme-tarama, tanıtma ve makalelerine yer vermiştir.[6]

Bal-tam, Balkan Türkoloji Araştırmaları Merkezi tarafından Kosova’da (Prizren’de) yayımlanan hakemli ve akademik bir dergidir. Yılda iki kez yayınlanır.  Derginin uluslararası kaydı Paris’te yapılmıştır ve İSSN numarasına sahiptir. Derginin Sahibi  Prof. Dr. Tacida Zubçeviç Hafız, mesul müdürü Prof. Dr. Nimetullah HAFIZ’dır. Dergide ayrıca, Hakem ve Danışma Kurulu bulunur. Derginin düzeltmeni  Ferhat Aşıkferki ve Taner Güçlütürk’tür. Derginin kimlik bilgileri, kapakta ve künye bilgilerinin bulundugu iç sayfada bulunur. Künyede yıl, sayı, ay, sahibi, yönetmen, iletişim gibi daha detaylı bilgiler yer alır.

2004-2014 yılları arasında 10 yıldır yayın hayatına devam eden  Bal-tam Dergisi, iki farklı matbaa tarafından basılır. Derginin kapak tasarımı, dizgi  ve mizanpajı  Kemal Acar tarafından yapılır. Sayılara göre kapak renkleri değişmektedir.

Bal-Tam Dergisi geniş hacimli bir dergidir. Ebadı  16x23,8 cm dir. Derginin 1. Sayısından 9. Sayısına kadar künye ve içindekiler bölümü roma rakamı ile belirtilir. Makalelerin yayınlanmaya başladığı ilk sayfa olan giriş 1 ile başlar. 10. Sayıdan itibaren künye, içindekiler ve giriş bölümü birbirinin devamı şeklinde numaralandırılır. Bal-Tam dergisinin 1. sayısından 15. sayısına kadar sayfa sayıları 290 ile 450 arasında değişir. Yalnız 2012 ve 2013 yıllarında basılan (16,17,18,19) sayıların sayfa sayıları 448’dir. Bazı sayılarda Bal-Tam tarafından yayımlanan eserlerin tanıtımı yapılır. Bu tanıtım sayfalarına sayı numarası verilmez. Ayrıca Bal-Tam bünyesinde yapılan aktivitelerin resimleri derginin arkasında bulunur. Bu resimlere sayfa sayısı verilir. Derginin dış tasarımı kuşe kapak ile kaplanmıştır. İlk sayıdan bu yana baskı kalitesinde değişiklik yoktur. 

Bal-Tam dergisinin bazı sayılarında derginin yayın ve ilke prensipleri kesin kurallarla belirtilir. Derginin bazı sayılarında baskı ve imla hatalarına rastlanır. Hatta 11. sayıda yeralan yapılan yazım yanlışlıkları için 15. sayıda düzeltme cetveli verilir, yazım yanlışı bulunan yazılar düzeltilerek yeniden yayınlanır. Dergide yer alan makalelerin başlıkları aynı boyutlarda, büyük harflerle ve koyu renkte verilir. Makalenin yazarı ana başlığın hemen altında ortalanmış bir şekilde verilir. Makalenin alt başlıkları küçük harflerle ve koyu renktedir. 

On yıldır yayın hayatında bulunan derginin halen 20 sayı bulunmaktadır. Dergide, yaklaşık 550-600 civarında resim bulunmaktadır. Yazar, şair, sanatçı, devlet adamı, bilim adamı gibi önemli şahsiyetlerin tanıtımlarının bazılarında resim ve fotoğraf kullanılır.  Ayrıca Bal-Tam dergisi bünyesinde yapılan  sempozyumlarda ve  özel günlerde yapılan aktivitelerin resimlerine bolca yer  verilir.

Baltam Türklük Bilgisi, Balkanlar’da Türkçe ve dünya dillerinde basılan tek bilimsel dergidir. Bugüne kadar Türkoloji sahası araştırmacılarının makalelerine, özellikle Balkan ülkelerinden değerli bilim adamlarının incelemelerine, yerli orjinal araştırmalara, genç Türkologların çalışmalarına yer veren dergi daha uzun yıllar verimli, seviyeli, bilimsel ve orjinal yayınlarına devam etmesini dileriz.

2. Kültür, Edebiyat ve Sanat Dergileri:

 a. Doğruyol / Esin Dergisi:

Prizren’de 1951 yılında Prizren'de kurulan Doğru Yol Türk Kültür Sanat Derneği, çeşitli etkinliklerle toplumu bir arada tutmaya, kültür, sanat, edebiayat ve tiyatro gibi faaliyetlerle yeni neslin yetişmesinde rol almaya başlar. Bunun neticesinde, 1972 yılında, Dernek tarafından, “Doğru Yol” adıyla bir dergi çıkarılır. Dergi,  Kosovada Türk dergi yayıncılığında ilk tecrübedir. Derginin adı 16. sayısından itibaren değişerek “Esin” adıyla yoluna devam eder. Ancak bilhassa son sayıları uzun aralıklarla çıkar. Nihayet 1986 yılında 23. sayısıyla yayın hayatına son verir.

Dergide kültür, sanat, edebiyat, folklor gibi alanlarada çok sayıda bilimsel makale yayınlanır. Ayrıca hikaye, şiir, deneme, röportaj, biyografi gibi türlerdeki yazılar ise, okuyucunun ilgisine mazhar olur. Derginin yazarları arasında; Nimetullah Hafız, Altay Suroy Recepoğlu, İskender Muzbeg, Mehdi Ülkü Cibo, Hüda Leskovçalı, Necati Zekeriya, Fikri Şişko, Raif Vırmiça, Bayram Rogovalı, İrfan Morina, Hasan Mercan, Zeynel Beksaç, Süleyman Brina, İsmet Luma, Durmuş Çelina, Selaettin Koka, Sadık Tanyol, Fevzi Tüfekçi, Ethem Baymak gibi isimler bulunur.

             Kültür ve Sanat Dergisi sloganıyla çıkan dergi, Yugoslavya zamanına aittir. Bu sebeple, yayımlanan yazılarda o devrin etkileri görülür. Hatta bu etkiyi dergide çıkan yazıların başlıklarından bile takip etmek mümkündür.  Dergide yayınlanan bazı makalelerin başlıkları şöyledir: Kosova Gençleri ve Marksist Eğitim, Yoldaş Tito'nun Çağında Yaşadığımız İçin Mutluyuz ve Gururluyuz, Bugünkü Özgürlüğümüzde Dün Ölenlerin Kişiliği Var, Yugoslavya Türk Halk Yazarlarının Yapıtlarında Halk Kurtuluş Savaşı ve Sosyalist Devrim, Arnavut, Sırp ve Türk Atasözlerinde Benzerlikler.

b. Bay Dergisi:

1992 yılında Çevren dergisinin kapanmasıyla Kosova Türk aydınlarının kendilerini ifade edebilecekleri bilimsel bir yayın organı kalmaz. Türk aydınları karşılaştıkları sorunları anlatabilecekleri  bir dergiye ihtiyaç duyar. Bu amaçla Kosova Türk edebiyatçıları bir araya gelerek Osman Baymak’ın sahibi olduğu ve bağımsızlıktan sonra çıkan ilk özel dergi olan Balkan Aydınlar ve Yazarları  dergisini çıkarırlar. Bay’ın "Başlarken" bölümünde derginin çıkış hikayesi şöyle anlatılır:

“Yeni bir derginin çıkmasına çoktandır gereksinme görülmüştür. Çünkü sanat edebiyat cephesinde belli başlı bir dergimiz yok. Dergiye susamışlığımız vardı. Kaygılarımızı paylaşacak bir araç bulamadık. Makedonya’dan “Birlik” gazetesi, “Sesler”, “Sevinç”, “Tomurcuk” dergileri, gelirken gelmez oldu. “Tan” gazetesi zar zor çıkarken, “Çevren”, “Çığ” çıkmaz oldu. İşte böyle bir ortamda "Bay" Kültür ve sanat dergisi gün ışığına çıktı.”^[7]

 Kısa adı “BAY” olan derginin ilk sayısı, Eylül 1994’te günyüzüne çıkar. Derginin yayın merkezi Prizrendir. Sahibi ve sorumlu yazı işleri müdürü şair, yazar Osman Baymak’tır. Genel Yayın Yönetmenliği ise önceleri İsmet Luma daha sonra Devrim Baymak tarafından yürütülür. Derginin sayfa sayıları yıllara göre farklılık gösterir; ilk yıllarda 36-38 sayfa, sonraki yıllarda 22-24 sayfa, son yıllarda ise 40-42 sayfadan oluşur. 2000 yılına kadar aylık olarak ve ay isimleri belirtilerek çıkan dergi, 2000’den sonra ayları belirtmeksizin ve yılda 10-11 sayı olarak yayımlanır. 2014 yılı sonu itibariyle, 21 yılını dolduran dergi, 220. Sayıya ulaşmıştır.

“Kültür Sanat Dergisi” sloganıyla çıkan dergi, Balkan coğrafyası başta olmak üzere Türk dünyasında yaşanan edebi, sanatsal ve kültürel etkinlikleri bilimsel bir dille sayfalarına taşır. Edebi türler açısından değerlendirildiğinde hikâye, deneme, hatıra, oyun, röportaj, tenkit, tanıtım, haber, bildiri, bibliyografya başta olmak üzere bir çok edebi türe yer verildiği görülür. Bu alanlarla ilgili bilimsel yazılara rastlanır. Ayrıca halk kültürüne ait kimi unsurların da dergide yer bulduğuna şahit oluruz. Böylece gündelik hayatın içinde olan ama unutulmaya yüz tutmuş doğum, ölüm, evlenme, bayram, yıldönümü gibi her türlü geleneksel uygulamalar, inançlar, ritüeller kaybolmaktan kurtulur. Türk el sanatlarından olan bakırcılık, kalaycılık, demircilik, semercilik, yorgancılık, sepetçilik gibi geleneksel mesleklerin tanıtıldığı yazılar da okuyucuya geçmişi hatırlatma gayretinin sonucudur.^[8]

Dergi, ilk sayılarında ağırlıklı olarak edebiyat ve dil ile ilgili konulara yer verir. Sonraki yıllarda toplumsal değişime ve gelişime paralel olarak konu yelpazesi daha da genişler. Türkoloji bilim dalının ilgi alanına giren her türlü konu ele alınmaya ve sanatsal çalışmalara yer verilmeye başlanır. Dergide bölgenin önemli kültür merkezleri (Prizren, Saraybosna, Priştine, Üsküp) üzerine bilimsel çalışmalar yayınlanır. Ayrıca Azerbaycan sahası başta olmak üzere, Kazak, Kırgız, Türkmen şair ve yazarların hikâye, şiir ve biyografilerine de yer verilir, bu alana yönelik çok sayıda folklorik malzeme de yayınlanır. Ayrıca, Türkiyeden onlarca şiir, hikâye, deneme ve makaleye rastlamak mümkündür. Bu sayede Türk dünyasıyla ilgili bağlarını kuvvetlendiren Kosova aydınları, ana vatana olan ilgi ve hasretini de sıcak tutmayı başarır. Kosova, Bulgaristan, Batı Trakya, Arnavutluk meseleleri, Osmanlı Devleti ile ilgili yazılar, Balkanların fethi ve Osmanlı zamanında Balkanlarda hayat, Türkiyedeki kültürel, siyasi ve sosyal olaylar ve Atatürk derginin işlediği ana konulardır. Hatta bu çerçevede derginin bazı sayıları, özel sayı olarak yayınlanır: Balkanlar'da Türk Efsaneleri Özel Sayısı, Çocuk Edebiyatı Özel Sayısı, Atatürk Özel Sayısı.

Bay dergisi, kendisine yüklenen misyonu hakkıyla yerine getirmiş, son 20 yıl boyunca Kosova başta olmak üzere tüm Türk coğrafyasında etkili olmuş, Kosova ile Türk dünyası arasında sağlam bağların kurulmasına ciddi katkılar sunmuştur. Osman Baymak, Bay dergisi ile beraber “inci” ve “Dost” adıyla iki ayrı çocuk ve gençlik dergisi daha çıkarmaktadır. Her iki derginin de sahibi ve genel yayın yönetmeni Osman Baymak’tır.

c. Çığ Dergisi:

            Kosova’da Türkçe konuşan şehirlerin başında Prizren gelir. Şehrin sakinlerinin tamamına yakını Türkçe bilir ve konuşur. Türkçe ile ilgili hakların aranması-korunması, Türkçe adına yapılan etkinliklerin ve çalışmaların da merkezi Prizren olagelmiştir. Bu yoğunluk zamanla Prizren edebiyat çevresini oluşturur. Priştine ise Yugoslavya zamanı Kosovasının kültür ve yönetim merkezidir. Ayrıca burada da Türkçe konuşanlar vardır. Zamanla bu şehirde de bir Türkçe edebiyat çevresi oluşur. Bu iki edebiyat çevresi bazen ortak, bazen de kendi başlarına ürnler vermeye, etkinlikler yapmağa Çalışırlar.

Ancak Tan Gazetesi ile Çevren ve Kuş dergilerinin Priştine’de yayımlanması Prizren edebiyat çevresini rahatsız eder. Zamanla bu rahatsızlık Çağdaş Kosova Türk Edebiyatı’nın iki gruba bölünmesine neden olur. Tan yayınlarının yöneticileri, bu iki edebiyat çevresinin birbirine düşmesini engellemek amacıyla “Çığ” Yazın ve Sanat Dergisini çıkarmayı kararlaştırır.[9]

Çığ dergisi, 1990–1993 yılları arasında Prizren'de yayımlanır. Ancak yayın hayatı oldukça kısa olur. 12. sayısıyla yayın hayatına son verilir. Çığ'ın Genel Yayın Yönetmeni Şakir Maksut, Sorumlu Yazarı ise, Zeynel Beksaç'tır. Derginin 2. sayısında, Genel Yayın Yönetmeni Raif Vırmiça olur. 5-6-7. birleşik sayıda ise, Yazı İşleri Sorumlusu Hasan Mercan’dır.

Derginin yazarları arasında; Hasan Mercan, Fahri Kaya, İrfan Ünver Nasrattinoğlu, Suat Engüllü, Avni Engüllü, İskender Muzbeg, Şecaattin Koka, Muzaffer Uyguner, Abdullah Rıza Ergüven, Süreyya Yusuf, Cemail K. Tunalıgil, Alaettin Tahir, Tacide Hafız, Reşit Hanadan, Vladeta Vukoviç, Rauf Alanyalı, Muhammed Ustaibo, Emin Mecian, Pregrad Palavestra, Pera Stefanoviç ve Aziz Serbest gibi isimler yer alır.

            Dergi içerik bakımından edebiyat ve sanat ağırlıklıdır. Felsefi yazılar ile Çağdaş Avrupa edebiyatından verilen örnekler ve Türk dünyasına dair edebi yazılar oldukça önemlidir. Üsküp ve Sarayova çevresinde gelişen Türk ve Boşnak edebiyatına dair değerlendirmeler ise, adeta derginin bütün Yugoslav coğrafyasına hitap etmek istediğine işaret eder. Çeşitli edebi türlere ait örnekler, Eleştiri yazıları ve şiir derginin dikkat çeken diğer temalarıdır. 

d. Sofra ve Derya Dergileri:

            Mamuşa Kosova’da bir Türk kasabasıdır.[10] Prizrene çok yakın olan Mamuşa, tarihte Prizrene bağlı bir yerleşim yeri olarak anılır. Kosovanın bağımsızlığından sonra Mamuşa kasaba statüsü ile belediyelik olur. Mamuşa Belediyesi, Kosova’da Türk nüfusunun en yoğun, en yaygın ve baskın olduğu belediyelerden birisidir. Belediye sınırlarında yaşayan nüfusun tamamına yakını Türk’tür. Belediye sınırlarında 2011 sayımına göre 5.513 kişi yaşamaktadır.

            Mamuşa halkı, Türk kültür ve geleneklerini, yaşam tarzını bugüne kadar korumuştur. Kültürel hayatın ve dilin korunması amacıyla kasabada çeşitli dernekler kurulmuştur. Yine aynı amaçla dergi yayıncılığı yapılmıştır. Sofra ve Derya dergileri, bu gayretlerin ürünü olarak Mamuşa’dan yayın yapmış olan dergilerdir.

Sofra dergisi, “Kosova Türklerinin Kültür Sanat Dergisi” sloganıyla yayımlanır. Derya dergisi ise “Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi” ünvanını kullanır. Dergilerin Genel Yayın yönetmeni bügün Mamuşa Belediye Başkanlığı’nı yapan Arif Bütüç’tür.  Derya dergisi 2002 yılında yayınlanır. Derya dergisinin, kitap yayınları da vardır. Vloralı Ali Asllani’nin “Hanko Hala” toplumsal lirik şiir kitabı, Türkçe ve Arnavutça olarak yayınlanır. Sofra dergisi 17 sayı çıkardıktan sonra kapanır. Şuan her iki dergi de yayın hayatına devam edememektedir.

e. Gerçek Dergisi:

Gerçek dergisi, 2003 yılında Gerçek Kültür Sanat ve Spor Derneği tarafından yayımlanır. Dernek, eski Yugoslav döneminde Kosova'da Türkler tarafından kurulan ilk dernektir. 1951 yılında kurulan derneğin  ilk adı “Yeni Hayat”tır. 2 Mart 1969 tarihinden itibaren derneğin adı “Gerçek Derneği” olarak değişir. Derneğin tarihçesine bakıldığında kültür çalışmaları kapsamında çok sayıda grup, ekip ve bireyin etkinlik gösterdiği görülür. Gerçek Derneği, Kosova'daki zengin Türk kültürünün, edebiyat ve sanatı ile gelenek ve göreneklerinin günümüze kadar korunması ve muhafaza edilmesinde çok etkin bir rol oynamıştır. 

Gerçek dergisi de bağımsızlık sonrası çıkan dergilerdendir. Muhteva bakımından daha çok adı geçen derneğin bülteni gibi çalışır. Derneğin “www.gercekdernegi.org” adlı sitesinde, derginin yayınlanışı şu cümlelerle anlatılır.

“Bugün derneğimiz bir enstiti misali günlük etkinlikleri dışında Kosova’ya gelen kültür-sanat dernekleri ve başka heyetleri kabul ederek Kosova hakkında bilgi vermekte, misafirlere ev sahipliği yapmaktadır. Dernekte bu tür etkinlikler giderek yoğunluk kazanmaktadır. Dolayısıyla bu kadar çok faaliyeti halka tanıtmak amacıyla bir derginin çıkarılması için gereksinim duyulmuştur. Ve derneğin 45. yıldönümünde “Gerçek” derneğinin adını taşıyan dergimizin ilk sayısı çıkmaya başlamıştır.”[11]

            Bugüne kadar toplam 7 sayısı yayımlanan derginin Genel Yayın Yönetmeni Nuhi Mazrektir. Derginin yayımlanmasında Nuhi Mazrek'le birlikte Mürteza Büşra ve Enver Baki’nin de katkıları olur. Dergi, Gerçek derneğinin faaliyetlerini anlatmanın yanında edebiyat, kültür ve sanat alanındaki yazılara da yer verir. Gerçek dergisi, düzenli ararlıklarla çıkamaz. Derginin ayda bir çıkması planlanmasına rağmen maddi problemler yüzünden, farklı zamanlarda yayımlanarak yoluna devam eder.

f. Paradigma:

Paradigma Araştırma Merkezi tarafından yayınlanan Paradigma Dergisi, 2011 yılı Mart ayında birinci sayısını çıkarır. Aylık süreli yayın olan Paradigma, haber, analiz, kültür ve sanat haberleri ağırlıklı bir dergidir. Basılı ve onlain olan derginin ilk sayısından itibaren içeriği oldukça doludur. Başta ülke gündemindeki önemli konular ile bir çok konuda derinlemesine analizler bulunur. Derginin ismiyle içeriği arasındaki benzerlik, Paradigmanın ilk sayısınında; “Bir bakış açısını simgeleyen, bizlerin hangi paradigmadan olaylara  baktığımızı;  olayları  değerlendirdiğimizi,  analiz  ettiğimizi  belirten, Paradigma  kavramını;  hem araştırma  merkezimize  hem  de  dergimize  isim  olarak vermeyi uygun gördük.”^[12]  biçiminde açıklanır. Ocak 2015 tarihinde yayınlanan son sayısında ise, Kosova’da gerçekleştirilen Genel Seçimler sürecindeki yazılı basın üzerinde durulmuştur. Bilhassa dergide yapılan içerik analizleri dikkatleri çeker. 

Derginin ilk Genel Yayın Yönetmeni Bengi Muzbeg'dir. 6. Sayıdan itibaren Taner Boynik bu görevi  üstlenir. Editörleri, Erhan Türbedar ve Esin Muzbeg’dir. Haber  ve Röportaj ekibi Mediha Yarımhoroz, Enis Tabak, Elif Tokmak, Asim Vetim ve Fjolla Hoxha’dan oluşur. Derginin yayın merkezi Prizren’dir. Dergi aylık süreli bir yayın olmasına rağmen, şuana kadar, 2011 yılında 5 (Şubat, Mart, Nisan, Mayıs, Haziran), 2012 yılında 1 (Ocak) ve 2013 yılında 4 sayı (Ocak, Şubat, Mart, Aralık), 2014 yılında 2 sayı (Nisan, Temmuz) ve 2015 yılında 1 sayı (Ocak) olmak üzere toplam 13 sayı çıkarılabilmiştir.  Derginin fiyatı 1.5 Avro’dur. İlk sayıdan 200 adet, ücretsiz olarak dağıtılmıştır.

Derginin temel amacı Paradigma Araştırma Merkezinin yapmış olduğu çalışmaları yayınlamaktır. Dolayısıyla Kosovanın karşılaştığı sorunların çözümü, bağımsızlık ve sonrası gelişmeler, toplumsal hareketlilikler ön planda tutulur. Ayrıca, Kosova Türk Toplumunda yaşanan kültür-sanat olaylarına da dergi sayfalarında yer verilir. Derginin ilk 5 sayısı 40 sayfanın üzerindedir, Sonraki 3 sayı ise 22 sayfadan oluşur. Derginin, başlangıçta sıkça sayfalarında yer verdiği kültür sanat haberlerine olan ilgisi zamanla azalır. Bu sebeple Paradigma, haber-analiz ağırlıklı bir dergi görünümü alır.

Paradigma, üç ana bölümden oluşur: Birinci bölümde siyasi, ekonomik ve toplumsal konular haber-analiz biçiminde okuyucuya sunulur; ikinci bölümde makale ve röportajlara; üçüncü bölümünde ise kültür-sanat haberlerine yer verilir. Bu bölümler içerisinde, Haber Analiz, Röportaj, Makale, Toplum, Kültür – Sanat başlıkları bulunur.

            Toplam 13 sayı yayınlanan Paradigma dergisi Kosova’da Türkçe olarak haber, analiz ve makale kaynağı açısından son derece önemli görünüyor ve bu alandaki boşluğu dolduruyor. Ancak derginin devam etmesi gerekmektedir. Derginin tüm sayıları Paradigma Araştırma Merkezinin (Paradigma Research Center, www.paradigmarc.org) 

            g. İmza Dergisi:

Kosova Türk Yazarlar Birliği tarafından çıkarılan Kosova İmza dergisi, Kasım 2012’de yayın hayatına başlar. Derginin kuruluş amacı, Kosovalı yazar ve şairlerin eserlerini yayınlamaktır. İlk sayıda yer alan “Başlarken” başlıklı sunuş yazısında bu amaç şöyle anlatılır:

“Önce kendi insanımız, kendi şiirimiz, hikayemiz, makalemiz; denememiz, eleştirimiz, resmimiz, çizgimiz, kendi roman ve oyunumuz. Bize ait ve has olan ne varsa, şair ve yazarımız, ressam ve müzisyenimiz, bilim adamımız, tiyatrocumuz, eğitimcimiz, folklorcumuz, araştırmacımız, kültür işçimiz, hepsi bu dergide yer bulur. (...) Biz sanal bir millet değil, gerçek bir milletiz ve bizi biz yapan gerçek değerlere ihtiyacımız var, gerçek edebiyatçı ve sanatçılardan oluşan gerçek bir ortama.”[13]

İşte bu ortamı oluşturmak için imza dergisi yayınlanmaktadır. İmza, bu açıdan bakıldığında Kosova Türk toplumunun özgün çalışma, aktivite ve eserlerini safyalarına taşıyor denebilir. İmza, toplum, bilim, kültür ve sanat dergisi ünvanlarını kullanır. Yazarlar birliği adına çıkarılan derginin imtiyaz sahibi, yazar Agim Rifat Yeşeren, genel yayın yönetmeni, Benek Kırkul'dur. Yayın kurulu üyeleri ise Agim Rifat, Fikri Şişko, Refki Taç, Bayram İbrahim, Miftar Acemi, Reşad Fazli, Benek Kırkul, Şengül Şahko, Süleyman Daş’tan oluşur. 

İmza dergisi orta boy dergi formatında olup 30 sayfadan oluşur. Kapakta genellikle Kosova Türk Toplumunun yaptığı bir etkinliklerden fotoğraflar veya Kosovalı ünlü ressamların resimlerine yer verilir.   Dergi genel olarak siyah-beyazdır. Ancak bazı sayfaları renkli basılır. Fiyatı ilk 5 sayıda belirtilmez, 6. Sayıdan itibaren 1 Avro olarak gösterilir. Aylık olarak basılan derginin yayın merkezi Prizren’dir. Dergi, 2015 tarihli ve 26 numaralı, 23 Nisan özel sayısıyla  yayın hayatına devam eder. 2014 yılından itibaren dergide sadece yıl ve sayı numaraları gösterilir. Ay adları verilmez.

İmza, Kosovadaki Türk toplumunun kültürel etkinliklerinin sıkı bir takipçisidir. Hatta bu  etkinliklere yönelik haberler çok sayıda fotoğrafla desteklenir. Dergi, kültür-sanat olaylarına sıkça yer vermesine rağmen bir edebiyat dergisi görünümünü kaybetmez. Burada yayımlanan yazıların önemli bir kısmı Kosovadaki  yazar ve şairlere aittir. Dergide şiir en çok kullanılan edebi türdür. Şiirlerin bir çoğu özgün eserlerdir. Kosova, Arnavut ve Boşnak şairlerinin şiirleri de tercüme edilerek yayınlanır. Ayrıca makale, deneme, hikaye türlerinde de eserler bulunmaktadır. Son sayılarada dil, kültür ve edebiyat alanlarında akademik yazılara da rastlanır. Bölgede son dönemde yayınlanan kitaplar üzerine yapılan tanıtımlar ise, oldukça dikkat çekicidir.

Dergi Kosova Türk toplumunun sesini duyurma adına iyi düşünülmüş bir çalışmadır. Bununla beraber derginin içerik ve sayfaları biraz daha iyi dizayn edilmesi daha renkli sunulması, derginin çıkış amacında belirtilen Kosovalı şair ve yazarların eserlerinin yayınlaması adına daha etkileyici olabilir.