ANASAYFA  
 
 
 
Salih OKUMUŞ
salihokumus@salihokumus.com
 
 

Kosova ve Makedonya'da Türkçe Yayınlanan Çocuk Dergileri

28.2.2016

Balkanlar Türk tarihi için önemli bir bölgedir. Türklerin Balkanlara yerleşmesi çok eski olmasına rağmen, kalıcı ilişkiler Osmanlı ile sağlanmıştır. Ancak Osmanlının bu coğrafyadan çekilmesi, bölgede yaşayan Türkler için olumsuz gelişmelere zemin hazırlar. Sahipsiz kalan Türkler, hergün yeni bir baskıyla karşılaşır ve azınlık durumuna düşerler. Bu durum, anavatana doğru büyük göçleri başlatır.

            Ancak Yugoslavya Federal Cumhuriyeti'nin kurulması, Türkler açısından yeni bir başlangıç olur. Türkçe resmi dil olarak ilan edilir, başta Türkçe eğitim olmak üzere,  sosyal, kültürel ve ekonomik alanlarda önemli adımlar atılır. Bu gelişmelerin en çok tezahür ettiği alan basın-yayındır. Bu çerçevede, 1944 yılında Üsküp'te kurulan “Birlik” yayınları aynı adla bir gazete çıkarır.  Bu tarihten kısa bir süre sonra Priştine'de yine bir devlet kuruluşu olarak kurulan “Tan” yayın şirketi de, Birlik yayınlarının Makedonya’da yaptığı Türkçe eğitim ve kültür hizmetinin aynısını Kosova genelinde yapar. Bu kuruluşlar çeşitli kitapların yanında bazı gazete ve dergiler de yayımlar. Yayımlanan dergiler içerisinde edebiyat, kültür-sanat, toplum ve çocuk dergileri dikkate değerdir. Hatta incelemeyi amaçladığız çocuk dergileri de bölge için önemli bir sayıya ve niteliğe ulaşmıştır denilebilir. Bu bakımdan Üsküpte, sevinç ve tomurcuk dergileri, Kosova'da Kuş, İnci, Bahar ve Türkçem dergileri son derece önemlidir. Ayrıca diğer kültür sanat ve toplum içerikli dergilerin de çocuklar için ayırdığı sayfaları vardır. Hatta Makedonyada yayınlanan Birlik, Kosovada yayınlanan Tan ve Yeni Dönem Gazetelerinin “Çocuk” bölümleri bulunmaktadır. Bu bölümlerde çocukların gelişimine yardımcı olacak her türlü kültür, sanat ve edebiyat eserleri yayımlanmıştır. Ayrıca bölgedeki Türk çocuklarının gelişimine ciddi önem veren Tan Yayınları da 1974-1999 yılları arasında 160 civarında kitap yayınlar. Bu kitapların önemli bir kısmı da çocuklara yöneliktir.

Bu dergilerden Türkçem, Bahar ve İnci bağımsızlıktan (1991) sonra yayımlanır. Bu yayın organları Türk aydınlarının, seslerini duyurabilecekleri bir platform olurken onların yetişmesine zemin hazırlar. Birçok Makedonya ve Kosova Türk edebiyatçısı ilk kitaplarını buradan yayımlar. Bu dergiler çocuklar için de bilhassa okuma ve yazma alışkanlığı ile bilgi ve görgülerini artırmada büyük bir rol oynar.

Balkanlarda çocuk edebiyatı, Yugoslavya döneminden beri hiç ihmal edilmemiştir. Bilhssa Türkçenin doğru biçimde öğretilmesi ve çocukların/gençlerin yetiştirilmesi için süreli yayınlarla desteklenir. Bu yayınlar içerisinde de en etkilisi ve devamlı olanı çocuk dergileridir. Bu dergiler, bir yandan Balkanlardaki Türk edebiyatını desteklerken bir yandan da en çok eser verilen edebiyat alanını oluşturmuşlardır. Balkanlarda Türkçe çocuk edebiyatından söz etmek, bu yöredeki Türk edebiyatından söz etmek anlamına gelmektedir.[1]

 

1.      Kosova ve Makedonya’da Türkçe Yayınlanan Çocuk Dergileri:

a.      Makedonya’da Yayınlanan Çocuk Dergileri:

1.      Sevinç Dergisi:

Sevinç, “Birlik Medya” tarafından Yugoslavya’da yayınlanan ilk çocuk-gençlik dergisidir. 1944 yılında yayın hayatına başlayan dergi, çıkış amacını “Makedonya ve Kosova bölgesindeki Türk çocuklarının eğitimlerine katkıda bulunmak” olarak belirler. Sevinç, aylık yayınlanan bir dergidir. Ancak Mayıs ve Haziran sayıları ortak yayınlanır. Temmuz ve Ağustos aylarında ise basılmaz. Yılda toplam on sayı yayınlanan derginin yönetim merkezi Üsküptür.[2]

Sevinç dergisi daha çok orta okul çağındaki ve daha yukarı yaş grubundaki gençlere hitap eden bir dergidir. Derginin kurucusu ve sahibi Remzi Cenova’dır.

Derginin dış kapağı her zaman canlı resimlerle süslüdür. Kapakta içeriğe ve derginin gündemine göre resimler kullanılır. Sevinç’in sayfa sayısı genellikle 30-35 sayfadır. Ön ve arka kapakta kuşe, iç sayfalarda ise birinci hamur kâğıt kullanılır.

Sevinç Dergisi’nin en önemli özelliği çocuk ve gençlik edebiyatı merkezli olmasıdır. Bu yaş gruplarına hitap eden dergide farklı türlerden metinler yer alır. Derginin merkezinde popüler kültür, edebî metinler ve bilgi içerikli metinler bulunur.[3] Sevinç dergisi çocuk dergisi olması nedeniyle çocuklara hitap eden fotoğraf, karikatür ve desenlerle renklendirilmiş yazılar kullanılmıştır. Şiir, hikâye, masal örnekleri tamamen çocuk ve gençlerin zihinsel düzeylerine ve yaşlarına yöneliktir.[4]

Makedonya ve Kosovada yayınlanan çocuk dergileri şiir ağırlıklı dergilerdir. Dergide sürekli şiir yazan şairler vardır. Bununla birlikte çocukların da şiirlerine yer verilir. Şiirler genellikle hece ölçüsü ve serbest ölçüyle yazılır. Dergide genç şairlerin yanı sıra, Şükrü Enis Regü, Arife Hancı, Aka Gündüz, Suat Engüllü, Şükrü Ramo, Nusret Dişo Ülkü, Zeynel Beksaç, Orhan Seyfi Orhon, Ümit Yaşar Oğuzcan, Yalvaç Ural, Fahri Ali, Hasan Ali Yücel, Melih Cevdet Anday, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Cevahir Selim, Aytül Akal gibi önemli şairlerin şiirlerine de yer verilmiştir.

Sevinç dergisinde şiir dışında makale, masal, hikâye, deneme, gezi yazısı, röportaj, tiyatro, fıkra, bilmece, bulmaca, olmak üzere edebiyatımızın hemen hemen her türüne yer verilir. Konu bakımından çeşitlilik arz etse de, derginin en önemli yazıları dil ve edebiyat üzerinedir.

Derginin çocuklara yönelik olması nedeniyle dili çok sade, yalın ve anlaşılırdır. Birkaç sayı dışında, tüm sayılarda karikatürlere, bilmecelere, deyimlere, fıkralara yer verilir. Ayrıca az da olsa makale düzeyinde bilimsel yazılar da vardır.

Dergide yer alan bölümler şunlardır: Ünlü Kişiler Köşesi, Posterler, Gıcır Ali Köşesi, Küçük Sahne Köşesi, Oyun eğlence, bilmece köşesi, Okulları Geziyoruz Köşesi, Hikâye, Masal, Destan, Bilim Teknik, Sağlık, Spor, Müzik’tir.

Dergi, bazı aylarda özel sayı şeklinde yayımlanır. 23 Nisan özel sayısı, Mayıs sayısı Gençlik ve Spor Bayramı özel sayısı, Aralık sayısı da Yılbaşı Özel sayısıdır.

Dergide çok sayıda isimle karşılaşılır. Ayrıca derginin şiir ve edebiyattan başka, tıptan resme, eğitimden turizme ve sağlığa kadar birçok alanla ilgili yazılar bulunur. Pek çok usta kalem yazıları ve şiirleriyle dergiyi destekler. Cahit Sıtkı Tarancı, Nusret Dişo Ülkü, Zeynel Beksaç, Ümit Yaşar Oğuzcan, Fahri Ali, Cevahir Selim, Aytül Akal gibi şiir alanında; Enver Baki, Recep Bugariç, Ömer Seyfettin, Behiç Duygulu hikâye alanında en çok yazı veren isimlerdir.

Sayfalarında başta şiir olmak üzere tarih, sağlık, spor, müzik, eğitim gibi farklı alanlarda çeşitli yazılara yer verir. Çok sayıda genç/yeni kalem erbabının yetişmesinde önemli katkılarda bulunur. Sevinç Dergisi birçok şair ve yazarı bir araya getirerek çocukların her alanda gelişmesini öngörür. Genç yeteneklerin yetiştirilmesi konusunda da önemli katkıları vardır.

2.       Tomurcuk Dergisi:

Tomurcuk dergisi, yayın hayatına 1957 yılında başlar. 1957-2012 tarihleri arasında fasılalı olarak yayımlanan Tomurcuk, bir dönem Birlik yayınevi bünyesinde yayın hayatını sürdüren Sevinç dergisiyle birleşerek Sevinç&Tomurcuk adıyla da yayımlanır. Daha sonra yeniden yayın hayatına tek başına devam eder.

Tomurcuk dergisi, ana sınıfı ve ilkokul çağındaki çocuklara yönelik bir dergidir. Dergi çocukların eğitim hayatı için çok önemlidir. Milli benlik ve kimliğin güçlenmesi için çok emek sarfeder. Ayrıca bölgedeki bir çok şair ve yazarın ilk eserleri de bu dergide yayınlanır.

Tomurcuk, yayın hayatına 1957 yılının eylül ayında başlar. Derginin sahibi ve kurucusu Necati Zekeriya’dır. Dergi ilkokul çağındaki çocukların Türkçe’yi doğru öğrenmeleri ve kullanmaları amacıyla çıkarılır. Aylık olarak yayımlanan dergi Temmuz ve Ağustos ayları hariç yılda 10 sayı basılır.

Derginin kapağı o ayın konusuna göre resimlenir. Genellikle çok canlı bir resimleme kullanılır. Dergi küçük çocukları esas aldığı için sayfa sayısı da çok fazla tutulmamıştır. Her ay 16 sayfa olarak yayınlanır.

Dergide edebi tür olarak en çok şiir kullanılmıştır. Kullanılan diğer türler arasında; hikâye, tiyatro, bilmece-bulmaca ve fıkrayı saymak mümkündür.

Tomurcuk Dergisi’nin en önemli özelliği çocuk edebiyatı merkezli olmasıdır. İlkokul çağındaki çocuklara hitap eden dergide farklı türlerden metinler yer alır. Derginin merkezinde eğitim-öğretim yer alır. Dergi eğitim dönemi içerisinde yılda genellikle 10 sayı çıkar. Konular okul müfredatına uygun seçilir. Eylül sayısı okulların açılması konusunu işlerken Haziran sayısında tatil ve tatilde dikkat edilmesi gereken hususlar anlatılır. Tomurcuk adeta ilkokul öğrencilerinin bir okul arkadaşı gibi vazife görür.[5]

Tomurcuk dergisi, şiir ağırlıklı bir dergidir. Hece ölçüsü ve serbest ölçüyle yazılmış çok sayıda şiir görmek mümkündür. Dergide öğretmen ve öğrencilerin gönderdiği şiirlere yer verilmiştir. Ayrıca dergide genç şairlerin yanı sıra; Şükrü Ramo, Nusret Dişo Ülkü, Necati Zekeriya, Fahri Kaya, Cahit Külebi, Behçet Kemal Çağlar, Tevfik Fikret, Orhan Veli Kanık, Cahit Sıtkı Tarancı, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Nazım Hikmet gibi önemli şairlerin şiirlerine de yer verilmiştir.[6]

            Bu isimler arasında Türkiye kökenli şairlerin isimleri dikkat çeker. Onlardan çok sayıda şiir okuyucuya ulaştırılır. Başta çocuklar olmak üzere bölgede yaşayan Türk okuyucusu, Anadolu insanıyla ve burada gelişen Türk edebiyatıyla tanıştırılır. Böylece çocukların zihnindeki anavatan kavramı da kuvvetlendirimiş olur.[7]

Hikâyeler, şiirden sonra en çok kullanılan  türdür. Burada çocukların okuma alışkanlığı kazanmasından başka, onların eğitimi de dikkate alınır. Ayrıca çocuklara yönelik yazma denemelri de eğitimin bir parçası olarak algılanır. Hikâyeler, kurgu ve anlatım bakımından oldukça basit ve sadedir.

Dergideki hikâyeler/öyküler yerli ve yabancı olmak üzere iki başlık altında toplanabilir. Yerli öyküler daha çok Makedonya ve çevresinde yaşayan yazarlar tarafından kaleme alınan “Bizim Eve Gel, Tuhaf Koku, Korku” gibi öykülerdir. Ancak yerli hikâyelerin yanında, başka milletlere ait metinlerle de karşılaşırız. Bilhassa Azeri, Beyazrus, Çin, Afgan, Rus, Mısır, Suriye, Afrika, Moğol, Japon ve Sırp  kültürüne ait halk hikâyelerine sık sık yer verilir.  Bu bakımdan “Kurnaz Maymun” adlı Mısır halk hikâyesi önemli bir örnek olarak gösterilebilir.

Şiir ve hikâye dışında masallara da ver verilir. Ayrıca dil, edebiyat, kültür ve sanat alanında yazılan düz yazılar da bulunmaktadır.

Tomurcuk, Makedonya Türk çocuk edebiyatının kurulmasında son derece önemli bir yere sahip dergidir. Çocukların eğitimine yaptığı katkılar ile yeni kalemlerin yetişmesindeki çabaları alkışlanmaya değerdir. Çok sayıdaki yerli yabancı şair ve yazarla çocukların düşünce ve ruh dünyasına misafir olmak üzere yola çıkan dergi, maalesef diğer dergilerin uğradığı akıbetten kurtulamaz. 2012 yılında yayımlanan son sayısıyla tozlu raflardaki yerini alır.

 

b.      Kosova’da Yayinlanan Çocuk Dergileri:

1.      Boncuk:

“Boncuk”, Tan gazetesinin 1974 yılından itibaren bir ek olarak yayınladığı çocuk dergisidir. Ilkokul 1. Sınıftan 4. sınıfa kadar olan öğrencileri hedef alir. Genellikle gazetenin 11-12. sayfalarında yer alır. Boncuk, mizampaj bakımından sayfa ikiye ayrılarak basilir. Çocuk dergilerinin ebadi düsünülürse, Tomurcuk 4 sayfalık bir hacime ulaşmış olur.

Boncuk, kendi içerisinde çeştitli bölümlere ayrılır. Ayrıca sürekli devam eden bazı koşelere de sahiptir. Bunlar içerisinde; Sizden Gelenler, Calişkan Çocuklar, Dil Köşemiz ve önemli tarihleri anlatan köşeler bulunur. Bu köşelerde genellikle, başarılı okullar ve sınıflar tanıtılır, çocuklardan gelen şiir, hikâye ve diğer yazılara yer verilir, notları yüksek olan çocuklar kisaca tanıtılır, yerel Türkçe’de kullanılan yanlış ifadeler üzerinde durulur ve kelimelerin doğruları gösterilir. Çesitli fikralara da yer verilen dergide, Üsküp, Kalkandelen ve Ohriden gelen yazıların çokluğu da dikkat çekmektedir.

Boncuk, Kosova’da Türkçe olarak yayınlanan ilk çocuk dergisi Kuş’un yayınlanmasına da ilham kaynağı olur. Çeşitli okul etkinlikleri, şiirler, öyküler, gezi notları gibi yazılar yayınlayan “Boncuk”, kapsamını genişleterek 1979 yılı Ocak ayında müstakil bir dergi olan “Kuş” çocuk dergisine dönüşür.

2.      Kuş Dergisi:

Kuş dergisi 1974-1999 yıllarında Kosova'da yayımlanan uzun soluklu bir çocuk dergisidir. Sayfalarında başta şiir olmak üzere eğitim, kültür, edebiyat ve tarih gibi farklı alanlarda çeşitli yazılara yer verilir. Amacı çocukların eğitimine destek olmaktır. Dergide bir çok önemli isme rastlanır. Çocuklar için evlerde adeta bir okul kuran Tomurcuk, çok sayıda genç/yeni kalem erbabının yetişmesine de katkıda bulunur. 

Kuş, Kosova’da yayınlanan ilk çocuk dergisidir. Tan gazetesinin çocuk yayını olarak çıkar. 1974 yılından itibaren Tan gazetesinin iki sayfası küçük yaşlardaki çocuklara ayrılır. “Boncuk” adı verilen bu bölümde okul etkinlikleri, çocukların şiirleri, öyküleri, gezi notları sergilenir. “Boncuk” kapsamını genişleterek 1979 yılı Ocak ayında müstakil bir dergi olan “Kuş” çocuk dergisine dönüşür.[8]

Enver Baki bu süreci şöyle anlatır:

“(...) Boncuk, bugün artık daldan dala uçarak bilimden, fizikten, matematikten, dünyanın değişik ulus ve halklarından, en ilginç kentlerinden, hayvanat dünyasından, tüm ulus ve halklarımızın yazınından en seçkin, en değerli yazı, şiir, öykü, röportaj, yazılar içine alıp, “Kuş” dergisine dönmüştü. Böylelikle küçüklerimiz yeni bir bilgi kaynağına daha sahip oldu.”[9]   

Dergi, çocukların kültürel alandaki eksikliklerini gidermek ve onların edebiyat dünyasına adım atmalarını sağlamak amacındadır. Gerçek gayesi, yeni neslin yetişmesinde okula, öğretmenlere ve ailelere yardımcı olmaktır. Derginin yayın yönetmeni Nevzat Hüdaverdi, derginin amacını şu cümlelerle açıklar: “Derginin başlıca amacı eğitim ve öğretimdir. Ama bunun dışında çocuklar düzeyinde toplum yazılarına da yer veriliyor. Herşeyden önce toplum çalışmaları içinde öğretmenlere bir yardım olarak bunu düşünmüştük.”[10]

A5 formatında basılan derginin 16 sayfası siyah-beyaz, 16 sayfası ise renkli olmak üzere toplam 32 sayfadan oluşur. Aylık olarak yayımlanan dergi, Temmuz ve Ağustos ayları hariç yılda 5 veya 7 sayı basılır. Bazı yıllar iki ay bir sayı olarak yayımlanır. Dergi, Priştinede basılır.

Tan Yayınları, dergiyi Kosova ve Makedonya'daki Türkçe eğitim yapan bütün okullara dağıtarak büyük bir kültür hizmeti sunar. Dergi kısa sürede okuyucularının beğenisini kazanır, hatta okullarda yardımcı ders kitabı olarak kullanılır. Kuş, yalnız Yugoslavya’da değil Almanya, Hollanda, Mısır, ABD gibi ülkelerde yaşayan bölge insanının her ay sabırsızlıkla beklediği bir dergi olmuştur.[11]

Kuş dergisi, 1992’de Yugoslavya dağıldıktan sonra maddi problemler yaşamaya başlar. Bazı aylar çıkarılamaz. 1999’da 150. sayısıyla 19 yaşına girer, ancak bu sayı derginin son sayısı olur.

Dergide en çok kullanılan edebi tür, diğer çocuk dergilerinden biraz farklı olarak hikâyedir. Bunun dışında şiir, masal, tiyatro, çizgi roman, deneme, köşe yazısı gibi türlerin yanında çocuklara yönelik bulmacalar da bulunmaktadır. Ayrıca bazı popüler magazin haberlerine, spor, sağlık. Trafik, doğa olayları, fizik ve kimya konuları, hayvanlar alemi, mitolojik konular, ülke ve şehir tanıtımları, yazar, bilim adamı biyografileri gibi genel kültür konularına da yer verilir.[12]

Kuş dergisi Yugoslavya toplumunu oluşturan karma kültürün izlerini taşır. Kosova Türklerinin geçmişi, örf ve adetleri, kültürü, sanatı, bilhassa Türkiye ile ilgili çeşitli yazılara yer verildiği görülür. Bununla birlikte Yugoslavya’yı oluşturan Sırp, Hırvat, Boşnak, Karadağlı, Sloven toplumunun özellikleri ve değerlerinin tanıtıldığı da görülür. Derginin yazarları arasında sadece Yugoslavya’da yaşayan yazar ve şairler değil, Türkiye’den ve dünya edebiyatından de yazar ve şairler bulunur. Derginin dikkat çeken bir özelliği de hikâye, masal, şiir gibi eserlerin temasına uygun çizimlerin ve resimlerin kalitesinin yüksek olmasıdır.[13]

Kuş dergisinde eserleri yayımlanan isimlerinden bazıları şunlardır:

Şairler arasında; Necati Zekeriya, Şükrü Ramo, Nimetullah Hafız, İlhami Emin, Nusret Düşo Ülkü, Arif Bozacı, İskender Muzbeğ, Hasan Mercan, Osman Baymak, Zeynel Beksaç, Naim Şaban, Mehmet Bütüç, Türkiye’den, Melih Cevdet Anday, Nazım Hikmet, Behçet Necatigil, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Yalvaç Ural, talip Apaydın, Rıfkı Kaymaz, Hasan Ali yücel, Namık Gökçay, Bülent Ecevit, Mevlana İdris Zengin, Melih Cevdet Anday, Oktay Rıfat, Ziya Gökalp, Yugoslavya’dan İsmet Bekriç, Zdravko Ostoyiç, Nasih Kapiçiç-Haçiç (Bosna Hersek), Gregor Vitez, Zvonimir Balog (Hırvatistan, France Filipiç, Niko Grantauer (Slovenya), Dobrıca Eriç (Sırbistan), Duşan Curişiç (Karadağ), Vidoe Podgoreç (Makedonya) gibi şairlerin çeviri şiirleri yayımlanır.

Hikaye yazarları: Fahri Kaya, Necati Zekeriya, Enver Baki, Ahmet S. İğciler, İskender Muzbeg, Hasan Mercan, Alaettin Tahir, Avni Abdullah, Süreya Yusuf, Altay Suroy, Nusret Dişo Ülkü,Tarık Dursun K., Aziz Nesin, Bekir Yıldız, Selim İleri.

Diğer alanlarda ise, Hüseyin Süleyman, Orhan Veli,  La Fontene, Carlo Collodi, Grimm Kardeşler, Şerafettin Nebi, Lütfü Seyfullah, Enver Baki, Gülten Nobırda, Dr. Salih Türkyılmaz, Dr. Ahmet Sınav’dır.

3.      Türkçem Dergisi:

1979 yılında Kosovada ilk çocuk dergisi “Kuş” yayınlanır. Dergi yıllarca Kosovadaki Türk çocuklarının vazgeçilmez bir alışkanlığı olur.  Ancak 1999 yılında derginin faaliyetine son verilir. Bu alanda büyük bir boşluk doğar. Bu ihtiyacı karşılamak üzere, Kosova Çocuk Kültürü ve Edebiyatı Araştırmaları Derneği (KÇKEAD) tarafından, Zeynel Beksaç yönetiminde “Türkçem” çocuk dergisinin çıkarılmasına karar verilir.

Ocak 1999’da yayın hayatına başlayan Türkçem Dergisi, 2014 yılı, 167.sayısı ile yayın hayatına devam etmektedir.  Yayın merkezi Prizrendir. Dergi ilk sayılarında “Çocuk Dergisi”, sonraki sayılarında ise “Aylık Popüler Çocuk Dergisi” ünvanını kullanır. “Balkanlarda Anadili Zevkini Beraber Yaşatalım” sloganıyla Kosovalı çocukların ilgiyle takip ettiği bir dergi olarak yoluna devam etmektedir. Sahibi ve yazı işleri müdürlüğünü Zeynel Beksaç, yayın koordinatörlüğünü Attila Beksaç yapar.

Derginin ebadı, A4 formatında olup 24 sayfa olarak yayımlanır. Derginin dış kapak ve iç sayfaları çok renkli ve çok canlıdır. Kapakta, genel olarak Türkçeyle ilgili ve ya çocukların hoşuna gidecek hayvan ve manzara resimleri ile bilgisayarda oluşturulmuş resimler ve çizimler kullanılır. Türkçem dergisi bir çocuk dergisi olması nedeniyle derginin tüm tasarımlarında çocuk dünyasına ait fiğürler ön plana çıkar.[14]

Dergide yer alan edebi tür genel olarak şiir olmakla beraber hikâye, masal, tiyatro, mani gibi türlere de yer verilir. Kosova’daki eser veren şair ve yazarların bir çoğu bu dergide yer alır. Türkiye ve diğer Balkan ülkelerinde de çok sayıda yazar ve şairin eserleri dergide yayınlanır.  Ayrıca derginin sayfaları küçük yazar ve şairlere de açıktır. “Sizden Gelenler” köşesinde her yaştaki çocuktan eser yayınlanır. Dergi, internet ortamında da yayınlanmaktadır. Ayrıca Facebook gibi sosyal medyada da çok takip edilen bir dergidir.

Türkçem dergisi, çocukların dünyasına çok yönlü olarak seslenmektedir. Çocuklarda Türkçe zevkinin oluşmasına zemin hazırlayan şiir, hikâye masal gibi edebi türlerin yanında öğrencilerin okulda faydalanabilecekleri bilgilere de genişçe yer verilir. Bilim-teknoloji, bilgisayar, ansiklopedik bilgi, dünyadan ilginç haberler, spor, beslenme, sağlık gibi genel bilgilerle beraber çocukların ilgiyle takip edecekleri bilmece, bulmaca gibi eğlence unsurlarına da yer verilir.[15]

Dergi, yayın hayatına başladığı 1999’dan bu yana, çocuk edebiyatının gelişmesine katkı sunanlara her yıl Türkçem Dergisi Yılın Ödünü’nü verir. Bu ödülü alanlar arasında, Mustafa Ruhi Şirin, Prof.Dr. Mustafa İsen, Yalvaç Ural, Mevlana İdris Zengin, Mevlüt Kaplan, Gülten Dayıoğlu, Fatih Erdoğan, Fahri Kaya, İlhami Emin gibi isimler yer alır.

 Türkçem dergisi, birçok derginin yayın hayatını devam ettiremediği Kosovada çok önemli bir boşluğu doldurmaktadır. Dergi, son yıllarda, neredeyse tek başına Balkanlardaki Türk çocuk edebiyatının devam etmesi adına da çok önemli bir misyonu yürütmektedir.

4.      Bahar Dergisi:

Bahar Dergisi, 23 Nisan 2007 yılında yayın hayatına başlar. Bahar, Kosova Türk Eğitim Derneği'nin (KOTED) bir yayınıdır. “Çocuk ve Kültür Dergisi” ünvanıyla yayınlanan derginin vizyonu, Kosova Türk çocuklarının hak ettikleri nitelikte bir dergi oluşturmak, misyonu ise Kosova’da Türkçe konuşan tüm çocukların ellerine dergiyi ulaştırmaktır.[16] Türkçe eğitim gören öğrencilere eğlence yoluyla kimi bilgileri kazandırmak, yaşadıkları ortam ve koşullarda sahip oldukları kimlik bilincini canlı tutmak ve erdemli davranışlar kazandırmak amacını güder.[17]

Bahar dergisini diğer çocuk dergilerinden farklı kılan; görsel tasarım bakımından göze hoş gelen, içerik bakımından merak uyandırıcı ve hitap ettiği okuyucu kitlesi bakımından tüm çocukları kapsamasıdır. İlk sayının dağıtımını Yanova’dan başlatıp Türkçenin konuşulduğu Prizren, Mamuşa, Dobırçan, Gilan, Priştine, Vıçıtıran, Mitroviça ve İpek’e, Kosova dışında ise İstanbul ve Edirne’ye kadar ulaştırılır.

Derginin, editörlüğünü İsa Sülçevsi, redaktörlüğünü 1-18. sayılarda Nebahat Sülçevsi, 19 ve 51. sayılarda ise, Esin Hüdaverdi yapar. Basım yeri Priştine’dir.

Bahar Dergisi, aylık olarak yayımlanır. Dergi eğitim öğretim yılı esas alınarak yıllık 9 sayı olarak hazırlanır. Okulların tatil olduğu Temmuz ve Ağustos aylarında çıkarılmaz. Mayıs-Haziran aylarında ise 2007 yılı hariç tek sayı olarak basılır. Bahar dergisinin her sayısında 24 sayfa mevcuttur. Bahar, 51 sayı çıktıktan sonra 2012 yılının Aralık ayında –maddi imkânsızlıklar nedeniyle- yayın hayatına son verir.

Bugünün çocuklarını; yarının gençleri, öğretmenleri, yöneticileri, toplumun rehberleri olarak görür. Bu yüzden öğrencilere, bilimsel ve kültürel gelişmeleri aktarmaya çalışır. Dergi okumayı sadece hoş vakit geçirmenin yanı sıra kültürel ve düşünsel anlamda kendini geliştirmek ve dar veya geniş çevremizde olup bitenleri takip etmek açısından da yararlı olarak gördüğünü ifade eder ve derginin içeriğini eğlence, bilgi ve kültür konularıyla zenginleştirmeye çalışır.[18]

Bahar Dergisinde genelde tanınmış yazarların şiirleri ve hikâyeleri yer alır. Anonim eserlere de büyük ölçüde yer verilir. Yazarların çoğu öğretmendir. Çocuklara özel hazırlanan “Bahar” çocuk dergisi öğretmenlerin de yardımıyla içerik olarak müfredata uygun bir şekilde hazırlanır. Özellikle çocuklara edebiyatı sevdirmek için değişik yöntemlerden faydalanır.

Ayrıca, dergiyle aynı adı taşıyan kültür, sanat merkezinde bir kütüphane bulunur. Öğrenciler, çocuklar hatta gençler buradan ücretsiz yayarlanır. Okul dışı eğitim faaliyetlerinin yanı sıra dil, boyama, bilgisayar ve başka kurslar düzenlenir. Bütün amaç bu yolla “Kosova’da Türk bilincini genişletmek ve çocuklara Kosova’nın çokulusluluğunu tanıtmaktır.”[19]

Bahar dergisinin tüm sayıları incelendiğinde içeriğiyle ilgili aşağıda sıralanan başlıklar öne çıkar. Çizgi-Roman, Kitap Tanıtımları, Şiir, Masallar, Hikâye, Fıkra, Bilmece-Bulmaca, Ülke, Şehir, Mekan Tanıtımları, Çocuk Oyunları, Biyografi, Doğa ve Fen Bilimleri, Röportaj. Dergide bu bölümlerden başka; Zeynep’in Günlüğü, Bilim Köşesi, Deney Yapalım, Garip Bilgiler, Dilbilgisi, Sağlık Köşesi, Hayatın İçinden, Okullarımız, Anı Defterinden, Trafik Köşesi, Atasözleri ve Deyimlerin Hikâyesi, TDK Bulmaca, Ayın Konusu, Eğlenceli Matematik, Uğurböceğim, Çevremiz, Tuncay’ın Laboratuvarından, Gramafon gibi bölümler de yer alır. Bahar dergisi, takipçisi olan öğrencilerin dergiye yazı, şiir, hikaye, anı, gezi yazısı gibi türlerle destek olmasını ister. Öğrencilerden gelen bu eserlerin dergide yayımlanacağı sıklıkla duyurulur. “Sizden Gelenler” bölümü öğrenci yazar ve şairlere aittir. Başarılı öğrencilerle söyleşiler yapılır. Ayrıca “Ayın Özeti” “Yarışmalar” gibi etkinlikler düzenlenir ve ödüller dağıtılır. Bu yolla, öğrenciler, okumaya ve yazmaya teşvik edilir.

Dergi öğrencilerin farlılık arz eden bireysel ilgi ve gereksinimlerine yanıt verebilecek bir içeriğe sahiptir. Yüreklerinde ve belleklerinde sevgi, dostluk ve barış anlayışının gelişmesine katkı sağlar. Mantığını geliştirici, yeni bilgilere ve deneyimlere açık, dikkat çekici konular içerir. Çalışkanlık, doğruluk, adalet, yardımseverlik, şefkat gibi evrensel ve ahlaki değerleri işler. İdeolojik fikirler dayatmaz.[20]

5.      Diğer Çocuk Dergileri:

Kosava ve Makedonyada yayınlanan çocuk dergileri sadece bunlarla sınırlı değildir. Burada ele alınan dergiler, yayın hayatını uzun süre devam ettiren ve okuyucu kitlesi tarafından beğenilen, takip edilen dergilerdir. Makedonyada yayın hayatına başlayan “Birlik Yayınlarını” Balkanlardaki Türkçe yayın hayatı için başlangıç kabul edersek, bu yayından sonra çok sayıda bilim, kültür, sanat, edebiyat ve çocuk dergileri bu coğrafyada yayın yapar. Bunlardan bazıları uzun soluklu olur bazıları ise kısa zaman içerisinde yayın hayatına son verilir.

Kısa zaman da olsa yayınlanan İnci ve Filiz Cocuk dergilerinin adlarini da zikretmek yerinde olacaktir.

İnci: BAY (Balkan Aydınlar ve Yazarlar) derneğinin çocuk yayınıdır. Sahibi ve yazı işleri müdürü yazar ve şair olan Osman Baymak’tır. Balkan Türk Edebiyatına çok önemli katkıları olan Osman Baymak, Bay ve Dost adlı iki dergi daha çıkarmaktadır. Bay dergisi Kültür, sanat, edebiyat içeriklidir ve yetişkinlere yöneliktir. Dost dergisinin hedef kitlesi ise gençlerdir.

Filiz Çocuk: 1986 yılında Zeynel Beksaç tarafından çocuk dergisi olarak yayınlanır.

 

3.      Sonuç:

Bu çalışmada Makedonya ve Kosova’da Türkçe yayınlanan çocuk dergileri üzerinde durulmaya çalıştık. Elde edilen sonuçları, konunun daha iyi anlaşılması ve okuyucuya yardımcı olması bakımından maddeler halinde vermeyi uygun görüyoruz:

1.    Dergiler, çocukların kültürel alandaki eksikliklerini gidermek ve onların edebiyat dünyasına adım atmalarını sağlamak amacındadır. Gerçek gayesi, yeni neslin yetişmesinde okula, öğretmenlere ve ailelere yardımcı olmaktır. Ayrıca ana dili öğretimi, kelime hazinesinin çoğaltılması, hayal gücü ve okuma alışkanlığı gibi konular ele alınır.

2.    Çocuk dergileri, Balkanlardaki Türk çocuk edebiyatında edebî çalışmalara güç kazandırmıştır. Özellikle Türkçe edebî çalışmaların sınırlandırıldığı dönemlerde Balkanlar’daki Türk edebiyatçıların süreli yayınlardan yararlanarak faaliyetlerine devam ettiği görülüyor.

3.    Balkanlardaki Türk edebiyatında çocuk hiç bir zaman ihmal edilmemiştir. Her dönemde çocuklarla ilgili edebi çalışmalar yapılmış. Bu alandaki en önemli çalışmalar ise çocuk dergileridir.

4.    Yugoslavya’da yayınlanan çocuk dergileri hem çocuklara yönelik eserler verirken hem de çocukların eserlerini yayınlayarak onların edebi açıdan gelişmesine yardımcı olmuştur.

5.    Dergiler, karma kültürün izlerini taşır. Kosova Türklerinin geçmişi, örf ve adetleri, müziği, kültürü, sanatı, bilhassa Türkiye ile ilgili çeşitli yazılara yer verildiği görülür.

6.    Çocuk dergilerinde en çok kullanılan edebi tür şiirdir. Sonra hikaye, masal, tiyatro, ninni, mani gibi türler kullanılır.

7.    Dergilerde geniş bir şair ve yazar kadrosu bulunur. Yugoslavyanın her yanından ve her milletten (Türk, Arnavut, Boşnak, Makedon ve Karadağlı) şair ve yazarın eserleri çocuk dergilerinde yayınlanmıştır. Yayınlanan eserler arasında tercüme eserlere de yer verilir.

8.    Çocuk dergilerinde yayımlanan şiir ve yazılar kadar, çizim ve desenler de önemlidir. Bütün dergiler çocukların dünyasını yakalamak için özel resimler, çizimler ve figürler kullanmışlardır.

9.    Dergiler aylık olarak çıkartılır.  Ancak okul sezonunu esas aldıkları için genellikle yılda on sayı çıkartılır. Çocuk dergileri Temmuz ve Ağustos aylarında yayınlanmaz.

10.     Makedonya ve Kosovada yayın yapan çocuk dergilerinin çoğu kapanmıştır. Dergilerin yayınlarını sürdürememesinin en önemli sebebi maddi imkânların yetersizliğidir.

Sonuç olarak denilebilir ki, Balkanlarda Türkçe çocuk dergileri her zaman önemli bir ihtiyacı karşılamak üzere var oldular. Bilhassa Türk çocuklarının dil öğrenme, dil zevki oluşturma ve eser vermelerini sağlama adına çok büyük katkı sağladılar. Ancak devamlılık konusunda çok başarılı olamadılar. Ümit ederiz dergilerin maddi problemleri giderilir ve Balkanlardaki Türk  kültür, sanat ve edebiyat ortamına geçmişte yaptığı katkıları sunmaya devam ederler.


[1] Reyhan İsen, Ayşe Esra Kireççi, Balkanlarda Türk Çocuk Şiiri, Varlık Yayınları, İstanbul 2008.

[2] http://sevinctomurcuk.com.mk/Home.aspx

[3] Salih Okumuş-Duygu Güner, “Makedonya'dan Uzanan Çocuk ve Gençlik eli: Sevinç (Şekil, Muhteva ve yazar kadrosu bakımından Bir İnceleme)”, Uluslararası Çocuk Edebiayatı Sempozyumu, Qafqas Üniveritesi, Bakü 2012.

[4] Okumuş, Yön, (2012:410)

[5] Salih Okumuş, Hakan Kaçar, Elif Kaçar, “Makedonya’da Türkçe Yayımlanan Bir Çocuk Dergisi: Tomurcuk”, Uluslararası Dil Edebiyat Konferansı, Bedér Üniversitesi, s.271, Tiran, 2013.

[6] Okumuş-Kaçar, (2013:272 )

[7] Okumuş-Kaçar, (2013:272 )

[8] Salih Okumuş, Zabit Yön, “Kosova’da Türkçe Yayımlanan Bir Çocuk Dergisi: Kuş”, Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu, Cilt:II, s.2130, Niğde Üniversitesi, Niğde 2014.

[9] Kuş, Sayı 5-6, Mayıs-Haziran 1979, s.5

[10] Ali Sirmen,  Kosova’da Türk Dili Ve Kültürü, Cumhuriyet Gazetesi, Röportaj, Türkiye 02.10.1981.

[11] Kuş, Sayı:129, Nisan 1992, s.3

[12] Okumuş-Yön, (2014:2137)

[13] Okumuş-Yön, (2014: 2142)

[14] Salih Okumuş, Hasan H. Demir, Murat Çoban, “Kosova'da Yayımlanan Türkçe Gazete Ve Dergiler”, Hëna e Plotë “Beder” Universitesi, Uluslararası Dil ve Edebiyat Çalışmaları Konferansı, s.260, Tiran 2013.

[15] Okumuş, (2013:261)

[16] İsa Sülçevsi, Editörden, Bahar, Sayı 2, s.2, Mayıs 2007.

[17] İsa Sülçevci, Editörden, Bahar,  Sayı:1, s.2, Nisan 2007.

[18] Salih Okumuş-Zabit Yön, “Kosova’da Türkçe Yayımlanan Çocuk Dergisi: Bahar (Şekil, Muhteva Ve Yazar Kadrosu Açısından Bir İnceleme)”, Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu (UTEK), C.2, s.319, Burch Üniversitesi, Saraybosna 2013.

[19] Yeni Dönem, Perşembe, s.16, 24 Ocak 2008.

[20] Okumuş-Yön, (2013:326).

 

 

 

 

 
YAZARIN ÖNCEKİ YAZILARI
 
-  TEKKE

-  KAPICIK

-  Cumhuriyetten Sonra Ordu’da Şiirin Gelişimi ve Yetişen Şairler:

-  Cumhuriyetten Buyana Orduda Basın-Yayın ve Edebiyat Çevreleri

-  Anadoluda Bölge Bölge, İl İl Nevruz Kutlamaları

-  Nevruz Törenleri

-  Türk Dünyasında Nevruz Kutlamaları

-  Türk Kültüründe Nevruz

-  Kosova'da Türkçe yayınlanan Bir Gazete: "Tan"

-  Makedonya'da Türkçe yayınlanan Bir Edebiyat dergisi:

-  Kosova ve Makedonya'da Türkçe Yayınlanan Çocuk Dergileri

-  Kosov'da Türkçe Yayınlanan Gazete ve Dergiler-III

-  Kosov'da Türkçe Yayınlanan Gazete ve Dergiler-II

-  Kosova'da Yayınlanan Türkçe Gazete ve Dergiler-I

-  Kosova'da Çocuklar Türkçe'ye "Kuş"la Kanatlandı

-  Sevinç "Tomurcuk" Açtı

-  Birlikten Çocuklara Güzel Bir Hediye: "Sevinç"

-  Kosova'da Türkçe Bir Çocuk Dergisi: Bahar

-  Kosova'da Türkçe'yi Bayraklaştıran yazar: Reşit Hanadan

-  Reşit Hanadan

-  İnsani Teknikler

-  Teknik ve Devlet

-  Teknoloji Toplumu

-  Bir Aile Cinayeti

 
 
 

ARŞİV
 

GALERİ
 


BLOG

 
 
Prishtine Universitesi Filoloji Fakultesi Turk Dili ve Edebiyati Bolumu Prishtine / KOSOVA    salihokumus@gmail.com
Copyright © 2015 Salih OKUMUŞ - Her Hakkı Saklıdır.Site içeriği kaynak gösterilerek kullanılabilir.